Nasze publikacje

ROSZCZENIA Z TYTUŁU KARY UMOWNEJ

adwokat prawo gospodarcze wrocław
Adwokat Wrocław

Sposoby dochodzenia kary umownej zależą od tego z jakiego tytułu ona przysługuje:

  1. W przypadku niewykonania zobowiązania wierzyciel ma uprawnienie:
  • Do dochodzenia wykonania umowy zgodnie z jej pierwotną treścią, bądź
  • Do żądania zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, czyli kary umownej.
  1. W przypadku nienależytego wykonania zobowiązania wierzyciel może dochodzić:
  • Wykonania zobowiązania umownego, a ponadto (łącznie )
  • Zapłaty kary umownej zastrzeżonej w umowie.

Ważne: Dłużnik nie może zwolnić się z wykonania zobowiązania płacąc karę umowną, bez zgody wierzyciela!

Kara umowna, jest uproszczonym sposobem dochodzenia swoich praw. Ułatwieniem dla wierzyciela jest to, że nie musi on wykazywać szkody. Kara umowna będzie przysługiwała wierzycielowi bez względu na to czy poniósł on szkodę czy nie i jaka była jej wysokość.

Kara umowna a odszkodowanie.

Art. 471 kodeksu cywilnego mówi o tym, że wierzycielowi przysługuje odszkodowanie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Są to takie same przypadki jak przy karze umownej. Jaki jest więc stosunek kary umownej i odszkodowania? Czy wzajemnie się wykluczają? Czy może wzajemnie się uzupełniają?

Odszkodowanie przewidziane w art. 471 wymaga wykazania szkody. Jego wysokość jest zależna od wysokości szkody. Ma ono za zadanie naprawić pełną szkodę jaką poniósł wierzyciel przez niewykonanie/ nienależyte wykonanie.

Kara umowna przysługuje wierzycielowi niezależnie od tego czy powstała szkoda i niezależnie od jej wysokości. Wierzyciel może dochodzić kary umownej w wysokości jaka wcześniej została ustalona pomiędzy stronami.

W kwestii wzajemnego stosunku kary umownej i odszkodowania kodeks cywilny ustala je następująco:

  1. To czy wierzyciel oprócz kary umownej może dochodzić odszkodowania zależy od wcześniejszej umowy stron. Jeżeli strony nie przewidziały w umowie takiej możliwości wierzycielowi przysługuje tylko kara umowna. Nie będzie mógł dochodzić odszkodowania przewyższającego kwotę kary umownej. W tym przypadku zastrzeżona kwota pieniężna będzie górnym ograniczeniem roszczeń wierzyciela. Jeżeli szkoda jakiej doznał wierzyciel będzie wyższa od kary umownej, nie zostanie ona naprawiona. Takie rozwiązanie ma chronić dłużnika. Zapewnia mu od początku wiedzę do jakiej kwoty ograniczona będzie jego odpowiedzialność za szkodę. Jeżeli strony nie przewidują w umowie możliwości dochodzenia przez wierzyciela odszkodowania, powinien on zabezpieczyć się na przyszłość i ustalić karę umowną w takiej wysokości, jaka najpełniej zrekompensowałaby potencjalną szkodę.
  2. Odrębnie sytuacja ukształtuje się, jeżeli w umowie strony dadzą wierzycielowi możliwość dochodzenia odszkodowania. W tej sytuacji oprócz zapłaty przez dłużnika kary umownej, wierzyciel może dochodzić kwotę przewyższającą ją. Może dochodzić pełnej rekompensaty za szkodę. Trzeba pamiętać, że kwota kary umownej zaliczana będzie na poczet odszkodowania.

Sporządzając umowę należy zatem pamiętać o tym, aby zabezpieczyć swój interes dotyczący naprawienia szkody. Dotyczy to zarówno wierzyciela jak i dłużnika. Dla wierzyciela korzystniejsze będzie zastrzeżenie o możliwości dochodzenia odszkodowania ponad wysokość kary umownej. Dłużnik niekoniecznie będzie z takiego zastrzeżenia zadowolony. Kwestię tę poddaję pod negocjację stron…

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

Więcej na adwokat-wroclaw.biz.pl

KARA UMOWNA – Czym jest?

Dzięki jednej z zasad prawa cywilnego- zasadzie swobody umów, strony mogą zawrzeć w umowie dodatkowe zastrzeżenia. Mogą być to m.in.: zadatek, kara umowna, odstępne.

Zagadnienie kary umownej uregulowane jest w art. 483-484 kodeksu cywilnego. Kara umowna inaczej nazywana jest także odszkodowaniem umownym. Dzięki swobodzie umów strony mają możliwość uregulowania w umowie obowiązków dłużnika w razie niewykonania lub nienależytego wykonania jej postanowień. Można powiedzieć, że kara umowna ma charakter represyjny i to nie tylko z samej nazwy. Jest ona konsekwencją jaką poniesie nielojalny kontrahent. Jej celem jest także wzmocnienie wykonania umowy. Ma także funkcję oddziałującą na psychikę dłużnika, mobilizuje go do właściwego wywiązania się z umowy i ułatwia wierzycielowi realizację jego uprawnień.

Mimo, że kara umowna jest przejawem swobody umów, nie można jej zastosować w każdego rodzaju umowach. Zapis o niej można zawrzeć tylko w umowach, z których wynika zobowiązanie niepieniężne. Kara sama w sobie jest obowiązkiem zapłaty określonej sumy pieniężnej.

Kara umowna może być zastrzeżona w dowolnej wysokości, w zależności od ustaleń stron (nie może być jednak sumą zbyt wygórowaną w stosunku do wartości samego przedmiotu umowy). Strony mogą także określić odrębnie sumę pieniężna z tytułu niewykonania i osobno z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania.

Kara umowna może być zastrzeżona w następujących przypadkach:

  1. W razie niewykonania umowy;
  2. Na wypadek nienależytego wykonania postanowień wynikających z umowy. Będą to przypadki kiedy zobowiązanie wykonane będzie nieterminowo lub przedmiot umowy będzie miał wady.

W zależności od tego, w którym z powyższych wypadków kara umowna została zastrzeżona, różne będą konsekwencje niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. O tym jednak w artykule poświęconym dochodzeniu roszczeń z tytułu kary umownej.

Wysokość ustalonej w umowie kary może być zmodyfikowana. Jednak jeżeli zaistniało już zdarzenie które uzasadnia jej zapłatę, możliwość ta jest ograniczona. Kodeks cywilny wymienia następujące przypadki:

  1. Jeżeli zobowiązanie wykonano w znacznej części.
  2. Jeżeli suma pieniężna jaką jest kara umowna jest rażąco wygórowana. W tym przypadku z żądaniem obniżenia wysokości kary może wystąpić dłużnik. Uzasadnieniem jest to, że kara umowna nie może być dla wierzyciela źródłem wzbogacenia. W tym przypadku trzeba osobno ocenić okoliczności każdego wypadku. Kara umowna będzie rażąco wygórowana, jeżeli do powstania szkody przyczynił się wierzyciel.

Jak widać, instytucja prawa cywilnego jaką jest kara umowna jest elastyczna. Strony umowy mogą kształtować ją tak, aby chronić swoich interesów. Pewne jest, że odrębne interesy mają dłużnicy i wierzyciele. Ostateczny kształt kary umownej zależał będzie on przeprowadzonych negocjacji i zdolności do ustępstw.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

Więcej na adwokat-wroclaw.biz.pl

ODSTĄPIENIE OD UMOWY, WYPOWIEDZENIE, ODSTĘPNE

  1. Odstąpienie od umowy a wypowiedzenie umowy.

Często zdarza się ze pojęcia te używane są zamiennie. Jest to błędna praktyka, ponieważ są to odrębne konstrukcje prawa cywilnego. Prawo odstąpienia od umowy jest dodatkowym zastrzeżeniem jakie strony dzięki swobodzie umów mogą zastrzec w umowie. To strony ustalają termin, w którym bądź jedna ze stron, bądź obie mogą złożyć oświadczenie o odstąpieniu. Wypowiedzenie jest odrębną konstrukcją, ukształtowaną przez prawo. Powodują one odmienne skutki pomiędzy stronami umowy i mają zupełnie inne znaczenie. Podobieństwem pomiędzy obiema konstrukcjami jest to, że dla ich skuteczności wymagają złożenia oświadczenia woli kontrahentowi (drugiej stronie umowy).

Podstawową różnica pomiędzy odstąpieniem od umowy a wypowiedzeniem umowy jest to, że odstąpienie wywołuje skutek wsteczny (w przeszłości) , a wypowiedzenie wywołuje skutek na przeszłość. Oznacza to że składając skuteczne oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy wywołujemy taki skutek jakby umowa pomiędzy stronami nigdy nie została zawarta. Wypowiedzenie umowy powoduje, że wygasa ona pomiędzy stronami w przyszłości, np.: jeżeli umowa o najmu przewiduje 3-miesięczny okres wypowiedzenia, złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu spowoduje ze stosunek prawny między stronami przestanie istnieć w przyszłości, nie będzie on także uznany za niebyły ponieważ najemca nawet po ustaniu umowy będzie zobowiązany do zapłaty zaległego czynszu.

W związku z tym, że przy odstąpieniu od umowy stosunek pomiędzy stronami uważany jest za niebyły, strony muszą zwrócić sobie to co nawzajem świadczyły. Zwrot ma być jednoczesny, a świadczenia mają zostać zwrócone w stanie niezmiennym. Jeśli zwrot w stanie niezmiennym nie będzie możliwy (np. dlatego, że z zakupionych cegieł wymurowano już fundamenty), należy naprawić wynikłą z tego szkodę, np. przez zapłatę odszkodowania.

Przy wypowiedzeniu umowy nie powstaje obowiązek stron do zwrotu tego co świadczyły. Strony zatrzymują świadczenie spełnione w czasie kiedy umowa obowiązywała.

  1. Odstąpienie od umowy a odstępne.

Pojęcia te ze względu na podobne nazwę i nieco zbliżoną funkcję bywają mylone. Cechy charakterystyczne prawa odstąpienia od umowy zostały już opisane wcześniej. Obie konstrukcje prawne wynikają z zasady swobody umów i są dodatkowymi zastrzeżeniami jakie strony mogą zawrzeć umowie.

Definicja odstępnego zawarta jest w art. 396 kodeksu cywilnego. Jeżeli według treści umowy wolno jednej ze stron lub obu stronom odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej mamy do czynienia z odstępnym. Sumę tę należy zapłacić drugiej stronie umowy przy odstąpieniu od umowy, nie przy zawarciu umowy (co także odróżnia odstępne od zadatku płatnego przy zawieraniu umowy). Ponadto zapłata musi nastąpić jednocześnie ze złożeniem kontrahentowi oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Oświadczenia tego nie można cofnąć bez zgody osoby, której zostało złożone.

Odstępne ma być zamiennikiem odszkodowania jakie należy się drugiej stronie ze względu na to, że umowa nie zostanie wykonana. Przez to, w porównaniu do odstąpienia od umowy zmniejsza osłabienie wykonania umowy.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

Więcej na adwokat-wroclaw.biz.pl

ODSTĄPIENIE OD UMOWY

Prawo cywilne kieruje się zasadą, że umów należy dotrzymywać. Pomimo tego polskie prawo przewiduje kilka wyjątków, które umożliwiają odstąpienie od umowy. Przepisy prawa cywilnego dają możliwość odstąpienia od wielu umów, np.:

  • Umowa zlecenia- można od niej odstąpić w każdym czasie
  • Umowa spółki- można odstąpić z ważnych powodów.

Polskie prawo pozwala także na odstąpienie od umów wzajemnych. Są to umowy, w których świadczenie jednej ze stron odpowiada świadczeniu drugiej strony, np.: umowa sprzedaży- A i B zawarli umowę sprzedaży samochodu osobowego, obowiązkiem A jest zapłata umówionej ceny, obowiązkiem B jest przeniesienie własności samochodu osobowego na A w zamian za uzyskaną cenę. W przypadku umów wzajemnych kodeks cywilny zezwala na odstąpienie od umowy w przypadku gdy druga strona nie wykonuje swojego zobowiązania. Na powyższym przykładzie może być to następująca sytuacja: A wykonał swoje zobowiązanie i zapłacił B kwotę 20.000zł za samochód, B nie wydał A samochodu ( czyli nie przeniósł własności), A może odstąpić od umowy sprzedaży samochodu i żądać zwrotu zapłaconej sumy.

Dzięki zasadzie swobody umów strony mogą umieszczać w umowie zastrzeżenia dodatkowe. Jednym z nich jest umowne prawo odstąpienia. Jest to zastrzeżenie, pozwalające na odstąpienie od zawartej umowy w ciągu oznaczonego przez strony terminu. Taką możliwość strony mogą przewidzieć tylko dla jednej strony bądź dla obu stron umowy. Termin w ciągu którego można złożyć oświadczenie o odstąpieniu także zależy od uzgodnień stron. Może być to termin upływający przed wykonaniem umowy, a także po wykonaniu. Takie zastrzeżenie umowne bez wątpienia osłabia samą umowę, dając możliwość odstąpienia od niej bez podawania powodu.

Od umowy odstępuje się składając kontrahentowi oświadczenie woli. Oświadczenia takiego nie można cofnąć bez zgody drugiej strony umowy. Umowa może przewidywać, że kilka osób jest dłużnikiem i kilka wierzycielem. W takim wypadku oświadczenie o odstąpieniu muszą złożyć wszyscy dłużnicy/wierzyciele przeciwko wszystkim dłużnikom/wierzycielom. Złożenie drugiej stronie takiego oświadczenia na skutek taki, jakby umowa pomiędzy stronami w ogóle nie została zawarta (uważa się ją za niebyłą). Strony nie są już ze sobą w żaden sposób związane postanowieniami umowy.

Wyjątek pojawia się w momencie kiedy część lub całość umowy została już przez jedną ze stron wykonana. Sytuację taką opisuje art. 395§2. Na stronach ciąży wówczas obowiązek zwrotu tego co wzajemnie sobie świadczyły, np. C i D zawarli umowę sprzedaży 30 ton węgla, C dostarczył D 15 ton za które otrzymał zapłatę, C odstąpił od w/w umowy, obowiązkiem stron będzie wzajemny zwrot tego co otrzymały, D zwraca C 15 ton węgla, a C zwraca D kwotę jaką za ten węgiel otrzymał. Zwrotu należy dokonać jednocześnie i w stanie niezmienionym. Jeżeli nie można zwrócić przedmiotu umowy w stanie niezmienionym, należy naprawić wynikłą z tego szkodę, czyli wypłacić odszkodowanie. Na powyższym przykładzie: jeśli D spalił już 2 tony węgla będzie zobowiązany do zapłaty odszkodowania.

Strony mogą ukształtować umowne prawo odstąpienia od umowy także w ten sposób, że przysługiwało będzie tylko w momencie gdy druga strona nie wykona umowy lub wykona ją nienależycie. Strony mogą uzgodnić czy odstąpienie będzie możliwe tylko gdy druga strona ponosi odpowiedzialność za niewykonanie/ nienależyte wykonanie, czy też gdy odpowiedzialności takiej brak. Również w tym przypadku odstąpienie od umowy następuje przez złożenie drugiej stronie oświadczenia o odstąpieniu. Zastrzeżenie takie jest korzystne, kiedy mamy do czynienia z nielojalnymi kontrahentami.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

Więcej na adwokat-wroclaw.biz.pl

DOCHODZENIE ROSZCZEŃ Z BEZPODSTAWNEGO WZBOGACENIA

DOCHODZENIE ROSZCZEŃ Z BEZPODSTAWNEGO WZBOGACENIA

Bezpodstawnym wzbogaceniem jest uzyskanie korzyści majątkowej bez usprawiedliwionej podstawy prawnej. Z jego powstaniem wiąże się, dla wzbogaconego obowiązek zwrotu korzyści. Zwrot korzyści może mięć dwojaką postać: co do zasady powinien być to zwrot w naturze ( czyli zwrot przedmiotu wzbogacenia), jeżeli zwrot w naturze jest niemożliwy, zubożały może żądać zwrotu wartości korzyści (w pieniądzu). Trzeba pamiętać, że pierwszeństwo ma zwrot w naturze. Zwrotu korzyści można dochodzi tylko i wyłącznie w sytuacji gdy zwrot w naturze nie będzie możliwy. Nie można także w zamian za utraconą rzecz żądać rzeczy innej tego samego gatunku, np. za utracony materiał budowlany dochodzić zwrotu innego materiału. Zatem można żądać wyłącznie oznaczonych rzeczy, które są przedmiotem bo wzbogacenia.

Oprócz zwrotu przedmiotu bezpodstawnego wzbogacenia zubożały może dochodzić również pożytków jakie rzecz przyniosła wzbogaconemu, (dochody jakie rzecz przyniosła, pożytki np. owoce z drzew), a także korzyści zastępczych (surogatów uzyskanych w zamian na rzecz). Surogaty można uzyskać w zamian za zbycie rzeczy, utratę lub wypłatę odszkodowania za uszkodzenie.

Obowiązek zwrotu korzyści uzyskanej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenie jest ograniczone czasowo. Obowiązek taki istnieje do czasu kiedy wzbogacony korzyść zużył lub utracił, czyli nie jest juz wzbogacony.

Kodeks cywilny reguluje także sytuację, kiedy wzbogacony utracił przedmiot wzbogacenia, ale uczynił do na rzecz innej osoby pod tytułem darmym, czyli nie uzyskując nic w zamian. W takiej sytuacji zubożały ma uprawnienie do odzyskania korzyści bezpośrednio od osoby trzeciej. Nabycie ,,za darmo’’ jest więc niepewne i może skutkować tym, że nabywca zmuszony będzie zwrócić przedmiot zubożałemu.

Uprawnienia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia istnieją także po stronie wzbogaconego. Może on dochodzić zwrotu nakładów jakie poczynił na rzecz. Nakładami są m.in.: remont, ulepszenie. Uprawnienia z tytułu nakładów są różne w zależności od tego, czy wzbogacony wiedział że korzyść jaką uzyskał mu się nie należy( pkt I), czy nie wiedział że korzyć uzyskał bezpodstawnie (pkt II).

  1. W pierwszym przypadku uprawnienia wzbogaconego są węższe. Może on dochodzić zwrotu nakładów, ale tylko wtedy gdy w chwili wydania korzyści nakłady te zwiększą przedmiot bezpodstawnego wzbogacenia (np. jeżeli wzbogacony wiedział, że samochód jakie uzyskał mu się nie należy, a mimo to wyremontował go, to może żądać zwrotu kosztów remontu, tylko jeżeli zwiększą one wartość samochodu w chwili jego wydania zubożałemu).
  2. W drugim przypadku, czyli kiedy wzbogacony nie wiedział o tym że wzbogacił się bezpodstawnie, ma on szersze uprawnienia w dochodzeniu zwrotu nakładów. Może żądać:
  3. Zwrotu nakładów koniecznych, ale tylko jeżeli nie pokryły się one z użytkiem jaki w związku nimi osiągnął. Nakładami koniecznymi są takie nakłady, które nie zwiększają wartości rzeczy, nie ulepszają jej. Są one poczynione ze względu na to, że były niezbędne do korzystania z rzeczy są niezbędne do utrzymania rzeczy w należytym stanie. Np. nakładem koniecznym będą koszty wymiany w samochodzie skrzyni biegów, a nakładem ulepszającym zamontowanie dodatkowego nagłośnienia, przyciemnienie szyb.
  4. Zwrotu innych nakładów (użytecznych i zbytkowych), czyli takich, które zwiększają użyteczność rzeczy. Można ich żądać, jeśli zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania. Wzbogacony może jednak nakłady te usunąć i zwrócić rzecz w stanie w jakim ją uzyskał.

Dochodzenie roszczeń wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia przedawnia się z upływem lat 10, lub z upływem lat 3 w przypadku gdy zobowiązanie związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

Więcej na adwokat-wroclaw.biz.pl

SKUTKI PRZELEWU WIERZYTELNOŚCI

Przelew wierzytelności, inaczej cesja, jest umową zawieraną pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią. Na mocy postanowień tej umowy osoba trzecia nabywa wierzytelność, czyli ogół praw jakie przysługiwały wierzycielowi w dochodzeniu świadczenia. Cesja powoduje skutki istotne zarówno dla dłużnika, osoby trzeciej (nowego wierzyciela), jak i dla poprzedniego wierzyciela.

Skutki przelewu wierzytelności dla dłużnika

Sytuacja dłużnika w zasadzie nie ulega większym zmianom. Jego dług nie zmienia się. Jest zobowiązany świadczyć to samo, z tym że na rzecz innej osoby. Dłużnikowi przysługują również wszystkie zarzuty jakie przysługiwały mu w stosunku do poprzedniego wierzyciela (np. może podnosić zarzut umorzenia długu, przedawnienia płatności).

Dłużnik nie jest stroną umowy o przelew wierzytelności. Nie musi on wyrazić na nią zgody, więc najczęściej w ogóle nie wie o tym, że wierzyciel zamierza wyzbyć się wierzytelności. W związku z tym, przepisy prawa cywilnego dają dłużnikowi pewne uprawnienia ochronne. Pomimo, że dłużnik nie jest stroną umowy o przelew wierzytelności poprzedni wierzyciel ma obowiązek zawiadomić dłużnika o umowie i o tym kto jest nowym wierzycielem. Jeżeli wierzyciel nie spełni tego obowiązku, dłużnik może spełnić swoje zobowiązanie do rąk poprzedniego wierzyciela. To wykonanie zobowiązania będzie ważne w stosunku do nowego wierzyciela.

Może zdarzyć się także sytuacja, kiedy dłużnik poinformowany o umowie cesji spełni świadczenie na rzecz nowego wierzyciela, a umowa cesji okaże się nieważna. Również wtedy dłużnik jest chroniony, może bronić się wobec poprzedniego dłużnika tym, że świadczenie spełnił. Jednak tylko pod warunkiem, że nie wiedział o tym że umowa jest nieważna.

Skutki przelewu wierzytelności dla osoby trzeciej (nowego wierzyciela)

W wyniku cesji osoba trzecia uzyskuje wszystkie prawa, jakie przysługiwały wcześniejszemu wierzycielowi wobec dłużnika. Umowa cesji może obejmować tylko część praw wierzyciela, wtedy osoba trzecia wstępuje tylko w określone w umowie prawa, ale może samodzielnie z nich korzystać. Nowy wierzyciel może podnosić wobec dłużnika wszystkie zarzuty jakie przysługiwały jego poprzednikowi (np. niespełnienie świadczenia, zwłoka). Ma również uprawnienie do prowadzenie egzekucji w stosunku do dłużnika. Jeżeli egzekucja jest już rozpoczęta, staje się on stroną postępowania egzekucyjnego.

Na nowego wierzyciela przechodzi także prawo do dochodzenia odsetek od zaległości, odszkodowania za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania oraz kary umownej jeżeli taką ustalono.

Skutki przelewu wierzytelności dla poprzedniego wierzyciela

Z chwilą zawarcia umowy cesji (jeżeli jest ona ważna) wierzyciel przestaje być stroną zobowiązania. Nie może dochodzić on świadczenia od dłużnika. Wszystkie prawa przysługujące mu wobec dłużnika przechodzą na nowego wierzyciela. Na tym kończy się rola poprzedniego wierzyciela. Nie jest on już uprawniony do dochodzenia wierzytelności od dłużnika.

Z umową cesji wiąże się jego obowiązek poinformowania dłużnika o przelewie wierzytelności.

Korzyścią wynikającą dla wierzyciela z umowy przelewu wierzytelności (jeżeli jest to sprzedaż wierzytelności) jest to, że wyzbywa się on jej odpłatnie. Jego dług jest zatem zaspokojony. Jednak zaspokojenie to jest tylko częściowe. Zazwyczaj kwota jaką wierzyciel otrzymuje w zamian za wierzytelność jest niższa niż kwota samej wierzytelności.

Umowa przelewu wierzytelności może być również umową zamiany. Wtedy wierzyciel i osoba trzecia wymieniają się wzajemnie swoimi wierzytelnościami. W zamian za dotychczasową wierzytelność stają się wierzycielem innej i jej mogą dochodzić.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

NIENALEŻNE ŚWIADCZENIA

Nienależne świadczenie to wzbogacenie się bez usprawiedliwienia prawnego. Jest to rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia. Nienależne świadczenia wyróżnia się jednak z grupy zobowiązań wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia. Ich cechą szczególną jest to, że uzyskanie korzyści następuje w postaci świadczenia. Świadczeniem jest zachowanie dłużnika, które jest wykonaniem ciążącego na nim zobowiązania. Świadczenia mają źródło m.in. w umowie, decyzji administracyjnej. Każde świadczenie ma swoją przyczynę i cel prawny. Jeżeli będzie ono dokonane bez przyczyny i celu wtedy będzie to świadczenie nienależne. Przykłady:

  • A jest jedynym właścicielem lokalu, B nie będąc właścicielem wynajmuje lokal C i pobiera od niego comiesięczny czynsz, zapłata czynszu nie ma więc swojej przyczyny i nie spełnia celu, jest to świadczenie nienależne;
  • X zawarł umowę zlecenia z Y, w umowie podano jednak błędne dane dotyczące numeru rachunku bankowego na który ma być przelewane wynagrodzenia za wykonanie zlecenia, w efekcie pieniądze wpłynęły na konto Z, wynagrodzenie to będzie dla Z nienależnym świadczeniem.

Art. 410 kodeksu cywilnego wymienia sytuacje kiedy może powstać nienależne świadczenie:

  • Jeżeli więź z której wynikał obowiązek świadczenia już nie istnieje (np. A posiadał dług w stosunku do B, ale B zwolnił A z długu) lub jeżeli w prawdzie istnieje, ale nie w stosunku do osoby której świadczenie zostało spełnione (np. A posiadał dług w stosunku do B, B przelał swoją wierzytelność na C, dług nadal istnieje, ale jeżeli A spłaci go B będzie to świadczenie nienależne);
  • Gdy zobowiązanie pomiędzy stronami istniało, ale podstawa prawna świadczenia odpadła (np. odstąpienie przez jedną ze stron od umowy) lub cel świadczenia nie został osiągnięty (skutek jaki strony przewidziały nie nastąpił i nie może nastąpić np. przy darowiźnie na poczet małżeństwa, którego jednak nie zawarto);
  • Kiedy więź miała wynikać z czynności prawnej, która okazała się nieważna (zawarto umowę sprzedaży nieruchomości nie dopełniając warunku zachowania formy aktu notarialnego, umowa taka jest nieważna, a otrzymane świadczenia z niej wynikające są nienależne).

Z faktu powstania nienależnego świadczenia wynika obowiązek zwrotu. Od tej zasady istnieje jeden wyjątek. Jeżeli świadczenie spełniono w zamian za dokonanie czynu zabronionego lub w celu niegodziwym sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa. W takich przypadkach, prawo odmawia zwrotu świadczenia ponieważ nie byłoby to sprawiedliwe.

Zwrotu nienależnego świadczenia należy dokonać według zasad dotyczących zwrotu przy bezpodstawnym wzbogaceniu. Zasadą jest dokonania zwrotu w naturze. Dopiero jeżeli nie jest to możliwe należy zwrócić wartość świadczenia. Można żądać także zwrotu nakładów oraz wydania korzyści. Więcej na ten temat w artykule zatytułowanym : ,,Roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia’’. Kodeks cywilny przewiduje kilka sytuacji, w których zwrot świadczenia nienależnego nie następuje. Są to świadczenia, które:

  • Świadczący spełnił mimo świadomości, że nie jest zobowiązany do świadczenia;
  • Czynią zadość zasadom współżycia społecznego (spełniają obowiązek przyjęty przez społeczeństwo);
  • Spełniono pomimo tego, że uległy przedawnieniu;
  • Odpowiadają zobowiązaniu (są prawidłowo spełnione), ale spełniono je przed terminem.

Ciekawym zagadnieniem pozostającym w związku z tematyką świadczeń nienależnych są świadczenia z gier i zakładów. Kodeks cywilny ustala, że w przypadku dobrowolnego spełnienia świadczeń wynikających z gier/zakładów nie przysługuje roszczenie o zwrot (np. przyjacielski zakład, gra w bingo). Jeżeli osoba dobrowolnie spełnia świadczenie przez to, że przegrała zakład nie przysługuje jej roszczenie o zwrot. Nie dotyczy to jednak gier i zakładów, które są przez prawo zakazane i tych prowadzonych na podstawie zezwoleń (np. kasyna gry).

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

Prawo cywilne zna wiele źródeł zobowiązań. Mogą być nimi umowy, czyny niedozwolone, decyzje administracyjnie. Osobnym źródłem powstania zobowiązań jest bezpodstawne wzbogacenie (art. 405-414 kodeksu cywilnego). Z bezpodstawnym wzbogaceniem mamy do czynienia, kiedy korzyść majątkową uzyskano bez usprawiedliwienia prawnego. Wraz z powstaniem bezpodstawnego wzbogacenia powstaje obowiązek zwrotu uzyskanych przez wzbogaconego korzyści.

Bezpodstawne wzbogacenie może wynikać z działań różnych osób, może być także wynikiem innych zdarzeń. I tak możemy wyróżnić następujące źródła tego zobowiązania:

  1. Działanie osoby która się wzbogaciła, : kiedy A używając cegieł i desek należących do sąsiada postawił garaż na swojej nieruchomości, garaż będzie własnością właściciela nieruchomości na której został postawiony, jednak A będzie musiał zwrócić sąsiadowi korzyści jakie pozyskał z tego, że wybudował garaż z jego materiałów.
  2. Działanie zubożałego ( osoby której kosztem się wzbogacono). Wykorzystując przykład podobny do wcześniejszego w tej sytuacji bezpodstawne wzbogacenie powstanie kiedy A wybuduje garaż z własnych materiałów, ale na nieruchomości która nie jest jego własnością- na nieruchomości sąsiada, w tym przypadku garaż będzie własnością sąsiada i to on będzie zobowiązany do zwrotu A korzyści jakie pozyskał z tego, że wybudowano na jego nieruchomości garaż.
  3. Działanie osoby trzeciej. Posługując się w dalszym ciągu podobnym przykładem, bezpodstawne wzbogacenie powstanie kiedy osoba trzecia postawi garaż na gruncie niebędącym jej własnością, z materiałów nienależących ani do niej, ani do właściciela nieruchomości.
  4. Działania niebędące działaniami ludzkimi, : w skutek działania sił przyrody.

W każdej z powyższych powstaje obowiązek zwrotu. Zwrot ma przywrócić pomiędzy stronami równowagę majątkową.

Aby bezpodstawne wzbogacenie powstało zostać spełnione trzy warunki. Muszą one zaistnieć łącznie. W przypadku braku któregokolwiek z nich zobowiązanie zwrotu korzyści nie powstanie. Są nimi:

  1. Przesunięcie majątkowe. Będzie o no miało miejsce, kiedy w wyniku w/w działań jedna osoba wzbogaci się kosztem innej, zubożałej. Przesunięcie majątkowe może mieć postać przejścia z majątku jednej osoby do majątku drugiej osoby lub może polegać na samym uzyskaniu korzyści majątkowej przez jedną osobę. (Np.: B podczas zasiewów zbożem obsiał część nieruchomości sąsiedniej należącej do C).
  2. Pomiędzy zubożeniem a wzbogaceniem musi istnieć związek. Trzeba rozumieć to w ten sposób, że zubożenie jednej osoby wiąże się z wzbogaceniem drugiej. (Na powyższym przykładzie: zubożeniu B towarzyszy wzbogacenie po stronie C, w postaci plonów).
  3. Wzbogacenie następuje bez podstawy prawnej. Oznacza to, że uzyskanie korzyści nie ma usprawiedliwienia prawnego, nie wynika z żadnego stosunku prawnego, obowiązku istniejącego pomiędzy stronami. (pomiędzy B i C nie było żadnej umowy, która zobowiązywałaby B do zasiewów na nieruchomości należącej do C).

Powyżej wyjaśniłam czym jest bezpodstawne wzbogacenie, kiedy powstaje i jakie warunki muszą zostać spełnione, aby można mówić o zobowiązaniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Do wyjaśnienia pozostaje jeszcze zagadnienie jak dochodzić roszczeń należnych z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. O tym w kolejnym artykule zatytułowanym Roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI

Wierzytelność jest uprawnieniem wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia. Stronami zobowiązania są: wierzyciel i dłużnik. Prawa i obowiązki tych stron powstają w chwili powstania zobowiązania. Prawo przewiduje jednak możliwość zmiany podmiotów zobowiązania. Zmiana ta może nastąpić zarówno po stronie wierzyciela jak i dłużnika.

Jedną z możliwości przejścia wierzytelności na inną osobę jest przelew wierzytelności, zwany cesją. Cesja jest umową. Umowa ta zawierana jest pomiędzy wierzycielem i osobą trzecią (która nie była do tej pory stroną istniejącego między dłużnikiem i wierzycielem zobowiązania). Na mocy tej umowy dotychczasowy wierzyciel przenosi wierzytelność (czyli swoje uprawnienie do dochodzenia spełnienia świadczenia) na osobę trzecią. W miejsce dotychczasowego wierzyciela wstępuje osoba trzecia, która staje się nową stroną stosunku prawnego. Wierzyciel nie posiada już żadnych uprawnień do dochodzenia zobowiązania od dłużnika.

Mimo, że zmieniają się strony umowy, nie zmienia się treść świadczenia. Dłużnika nadal zobowiązany jest do tego samego świadczenia, z tym że ma je spełnić na rzecz innej osoby.

Forma w jakiej należy dokonać przelewu wierzytelności: prawo nie wymaga szczególnej formy dla przelewu wierzytelności, z tym że jeśli wierzytelność jest stwierdzona pismem (tzn. zobowiązanie z którego wynika zostało zawarte w formie pisemnej, np. umowy pisemnej) przelew wierzytelności powinien być zawarty w formie pisemnej. Przelew wierzytelności może być zawarty w umowie sprzedaży, zamiany, darowizny lub innej.

Jakie wierzytelności mogą być przedmiotem przelewu? Kodeks cywilny w żaden sposób nie ogranicza rodzajów wierzytelności, które można przelać. Można przelać każdą wierzytelność, jeśli nie sprzeciwia się temu :

  1. Przepis ustawy (np. przedmiotem przelewu nie może zostać wierzytelność z umowy dożywocia, prawo pierwokupu, prawo odkupu- są one ściśle związane z osobą, stąd zakaz stosowania przelewu wierzytelności)
  2. Umowa stron (zawierając umowę, strony mogą postanowić, że wierzyciel nie będzie mógł przelać swojej wierzytelności na osobę trzecią)
  3. Właściwość zobowiązania (zobowiązanie może mieć takie cechy, które powodują że nie może ono istnieć pomiędzy innymi osobami, np.: obowiązek zapłaty alimentów na rzecz małoletnich dzieci orzeczony wyrokiem sądu).

Przelew wierzytelności staje się coraz bardziej popularny. Na rynku pojawia się dużo firm specjalizujących się w ,,skupowaniu’’ wierzytelności. Przelew wierzytelności posiada wiele zalet. Oto niektóre z nich:

  • Dotychczasowy wierzyciel otrzymuje zapłatę za wierzytelność (najczęściej jest ona niższa niż kwota wierzytelności) ;
  • Uniknięcie prowadzenie postępowania egzekucyjnego;
  • Z przelewu wierzytelności najczęściej korzystają firmy, dzięki niemu mogą szybciej zamknąć bilans przedsiębiorstwa.

Do zawarcia umowy przelewu wierzytelności należy właściwie się przygotować. Trzeba zgromadzić dowody powstania wierzytelności (faktury, listy przewozowe, pokwitowania). Jeżeli wierzyciel prowadził już egzekucję przeciwko dłużnikowi musi wydać nowemu wierzycielowi postanowienia sądu lub komornika.

Przelew wierzytelności nie jest uciążliwy dla dłużnika. Jego zobowiązanie nie zmienia się. Musi spełnić świadczenie tej samej wysokości. Profesjonalne przedsiębiorstwa nabywające wierzytelności będą jednak bardziej efektywnie dochodzić zapłaty niż pierwotny wierzyciel. Jest to przedmiot ich działalności i źródło dochodu.

W związku z tym, że cesja jest czynnością prawną, skutkuje ona powstaniem zobowiązania podatkowego i zapłatą podatku od czynności cywilnoprawnych.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009

ZADATEK

Zadatek jest formą zabezpieczenia interesów stron na wypadek niewykonania zobowiązania. To dodatkowe zastrzeżenie umowne, które strony mogą umieścić w zawartej pomiędzy sobą umowie. Możliwość taka wywodzi się z zasady swobody umów. Zadatek został uregulowany w kodeksie w kodeksie cywilnym, w art. 394. Zadatek najczęściej towarzyszy umową przedwstępnym, ale nic nie stoi na przeszkodzie aby strony zamieszczały do w innych rodzajach umów.

Wysokość zadatku oraz jego postać pozostaje do uzgodnienia przez same strony. Zadatek może być wręczony w pieniądzu lub w rzeczach. Z tym zastrzeżeniem, że mogą to być tylko rzeczy ruchome, bo tylko takie jesteśmy w stanie fizycznie wydać drugiej stronie umowy. Suma pieniężna lub inny przedmiot zadatku zależy od uzgodnień stron. Jednak nie może być ona wyższa, niż suma zobowiązania jakie wynika z umowy. Byłoby to sprzeczne z rolą zadatku, który ma zabezpieczyć interes stron, a nie spełnić zobowiązanie i to w dodatku nadmiernej wysokości. Zadatek ma być wręczony przy zawarciu umowy. Powstaje tu problem wręczenia zadatku przelewem, po podpisaniu umowy. W zasadzie praktyka taka jest dopuszczalna, ale wskazane jest aby określić dokładny termin w jakim zadatek ma być wpłacony.

Jeżeli strony wywiązały się z umowy zadatek zostaje zaliczony na poczet świadczenia. Jeżeli nie będzie to możliwe podlega on zwrotowi.

Rola zadatku, czyli sankcja, zostaje spełniona w momencie, kiedy zobowiązanie nie zostanie wykonane przez stronę. Wówczas druga strona umowy, ma następujące uprawnienia:

  1. Może od umowy odstąpić niezwłocznie, bez konieczności wyznaczenia kontrahentowi dodatkowego terminu do spełnienia świadczenia, a zadatek jaki otrzymała przy zawarciu umowy zatrzymać, bez obowiązku jego zwrotu;
  2. Jeżeli strona sama dawała zadatek, a kontrahent świadczenia nie spełnił, może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.

Przepisy dotyczące zadatku nie przewidują koniczności dochodzenia swoich praw na drodze sądowej. Dla odstąpienia od umowy i zatrzymania zadatku wystarczy złożyć oświadczenie swojemu kontrahentowi. Oświadczenie to może być złożone w formie dowolnej, jednak dla celów dowodowych warto je złożyć w formie pisemnej.

Jeżeli stanie się, że zobowiązanie nie zostanie przez jedną ze stron umowy wykonane, wyżej opisane uprawnienia nie są dla drugiej obowiązkiem. Może ona oczywiście w dalszym ciągu dochodzić wykonania postanowień umowy jeżeli uważa, że wykonanie jest realne i zależy jej na wykonaniu świadczenia.

Odmienne są skutki niewykonania umowy jeżeli nastąpiło ono w skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności lub za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. W takiej sytuacji zadatek należy zwrócić i nie można dochodzić zapłaty jego dwukrotnej wysokości. Tak samo będzie w przypadku kiedy strony rozwiążą umowę.

W praktyce powstaje wiele wątpliwości w odróżnieniu zadatku od zaliczki. Postaram się różnice pomiędzy tymi dwiema regulacjami przybliżyć w kolejnym artykule pt. ,,Zadatek a zaliczka- różnice”.

Literatura:

  1. Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009