Prawo cywilne zna wiele źródeł zobowiązań. Mogą być nimi umowy, czyny niedozwolone, decyzje administracyjnie. Osobnym źródłem powstania zobowiązań jest bezpodstawne wzbogacenie (art. 405-414 kodeksu cywilnego). Z bezpodstawnym wzbogaceniem mamy do czynienia, kiedy korzyść majątkową uzyskano bez usprawiedliwienia prawnego. Wraz z powstaniem bezpodstawnego wzbogacenia powstaje obowiązek zwrotu uzyskanych przez wzbogaconego korzyści.
Bezpodstawne wzbogacenie może wynikać z działań różnych osób, może być także wynikiem innych zdarzeń. I tak możemy wyróżnić następujące źródła tego zobowiązania:
- Działanie osoby która się wzbogaciła, : kiedy A używając cegieł i desek należących do sąsiada postawił garaż na swojej nieruchomości, garaż będzie własnością właściciela nieruchomości na której został postawiony, jednak A będzie musiał zwrócić sąsiadowi korzyści jakie pozyskał z tego, że wybudował garaż z jego materiałów.
- Działanie zubożałego ( osoby której kosztem się wzbogacono). Wykorzystując przykład podobny do wcześniejszego w tej sytuacji bezpodstawne wzbogacenie powstanie kiedy A wybuduje garaż z własnych materiałów, ale na nieruchomości która nie jest jego własnością- na nieruchomości sąsiada, w tym przypadku garaż będzie własnością sąsiada i to on będzie zobowiązany do zwrotu A korzyści jakie pozyskał z tego, że wybudowano na jego nieruchomości garaż.
- Działanie osoby trzeciej. Posługując się w dalszym ciągu podobnym przykładem, bezpodstawne wzbogacenie powstanie kiedy osoba trzecia postawi garaż na gruncie niebędącym jej własnością, z materiałów nienależących ani do niej, ani do właściciela nieruchomości.
- Działania niebędące działaniami ludzkimi, : w skutek działania sił przyrody.
W każdej z powyższych powstaje obowiązek zwrotu. Zwrot ma przywrócić pomiędzy stronami równowagę majątkową.
Aby bezpodstawne wzbogacenie powstało zostać spełnione trzy warunki. Muszą one zaistnieć łącznie. W przypadku braku któregokolwiek z nich zobowiązanie zwrotu korzyści nie powstanie. Są nimi:
- Przesunięcie majątkowe. Będzie o no miało miejsce, kiedy w wyniku w/w działań jedna osoba wzbogaci się kosztem innej, zubożałej. Przesunięcie majątkowe może mieć postać przejścia z majątku jednej osoby do majątku drugiej osoby lub może polegać na samym uzyskaniu korzyści majątkowej przez jedną osobę. (Np.: B podczas zasiewów zbożem obsiał część nieruchomości sąsiedniej należącej do C).
- Pomiędzy zubożeniem a wzbogaceniem musi istnieć związek. Trzeba rozumieć to w ten sposób, że zubożenie jednej osoby wiąże się z wzbogaceniem drugiej. (Na powyższym przykładzie: zubożeniu B towarzyszy wzbogacenie po stronie C, w postaci plonów).
- Wzbogacenie następuje bez podstawy prawnej. Oznacza to, że uzyskanie korzyści nie ma usprawiedliwienia prawnego, nie wynika z żadnego stosunku prawnego, obowiązku istniejącego pomiędzy stronami. (pomiędzy B i C nie było żadnej umowy, która zobowiązywałaby B do zasiewów na nieruchomości należącej do C).
Powyżej wyjaśniłam czym jest bezpodstawne wzbogacenie, kiedy powstaje i jakie warunki muszą zostać spełnione, aby można mówić o zobowiązaniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Do wyjaśnienia pozostaje jeszcze zagadnienie jak dochodzić roszczeń należnych z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. O tym w kolejnym artykule zatytułowanym Roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia.
Literatura:
- Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009